Izikhulu zase-Nigeria zisebenzisa izindiza ezibizayo emabhizinisini azo

Aliyu Nuhu

UMengameli wase-Nigeria uMuhammadu Buhari usebenzisa indiza yebhizinisi i-Boeing ebiza izigidigidi eziyi-1,2 zamarandi kanti abantu abacebile abafana no-Aliko Dangote noMike Adenuga bancamela i-Gulfstream (eno-400-500 series) ebiza izigidi ezi-715 zamarandi.

Ezinye izindiza ezisetshenziswa izicukuthwane zase-Nigeria i-Hawker Siddeley uhlobo lwe-Bombardier Challenger 600 series, i-Global Express, i-Embraer Legacy kanye ne-Falcons, kuya ngokujula kwamaphakethe omthengi.

Intengo encane kulesi sigaba iyizigidi ezi-550 zamarandi.

Iphephabhuku i-Forbes lilinganise ukuthi abantu base-Nigeria basebenzise izigidigidi ezi-100 zamarandi ezindizeni eminyakeni emihlanu edlule.

Ngonyaka wezi-2000 i-Nigeria yayinezindiza ezizimele ezingama-20 phakathi kwehhovisi likaMengameli, inkampani kawoyela yakwa-Shell kanye nedlanzana labantu.

Ngaleso sikhathi, uMengameli wangaleso sikhathi u-Olusegun Obasanjo wayezosungula ikhomishana yamacala ezomnotho nezezimali ukuze ihogele ama-akhawunti anoma yimuphi usopolitiki noma usomabhizinisi owazama ukuthenga indiza.

Kodwa oMengameli abalandela bakhombisa ukungabi nandaba nokulwa nenkohlakalo njengoba nje nemali ingena ephaketheni labacebile.

Umphumela kwaba ukunqwabelana kohide lwezindiza ezibizayo ezipakwe elangeni njengezimpawu zezicukuthwane zase-Nigeria ezinomhobholo nezixokozelayo.

Ekuqaleni konyaka wezi-2015 iphephandaba i-Guardian labika inani lezindiza ezizimele ezingama-200 futhi lalisabala nama-oda amasha aye fakwe eMelika nase-Canada.

Lesi sibalo siphindwe kashumi kunenani elihlanganisiwe lezindiza ezisetshenziswayo ezweni.

Njengamanje kunezindiza ezisebenzayo ezingama-20 kuphela ezisiza wonke umphakathi wase-Nigeria omningi oyizigidi ezi-200. 

Ngokwemibiko ekhishwe i-Bombardier Corporation yase-Canada, i-Nigeria ingemuva kweMelika, i-China kanye ne-UK kuphela ekufakeni ama-oda ezindiza ezizimele.

I-China inosozigidigidi abangama-300 kanye nabanezigidi abayi-15,000. Imali yabo bayenze ikakhulukazi ngokutshala imali  nokusebenza kanzima.

Kusukela kwayeka u-Obasanjo i-Nigeria isiyekile ukujezisa abantu ngenkohlakalo.

Ubumpofu kanye nokuntuleka kwemisebenzi kuseqhulwini ngamazinga angamukelekile e-Nigeria.

Ibhange Lomhlaba liveze ukuthi isibalo sikazwelonke sokuntuleka kwemisebenzi singama-56%, okusho ukuthi inani labantu base-Nigeria abayizigidi ezi-167 lizoshintsha libe izigidi ezi-60 zabantu abangenamsebenzi, okulingana nenani labantu elihlangene lamazwe wonke.

Ngicabanga ukuthi ibhange lomhlaba likusho ngesizotha ukuntuleka kwemisebenzi ngoba ngempela kungafinyelela kuma-80%.

Ngenxa yokuthi izicukuthwane ezicebile azikhathelele ukonga imali, azinandaba kakhulu ngokunakekela izindiza.

Ukuze ulungise indiza kudinga ukuhlolwa, ukususwa kanye nokushintshwa kwezingxenye zendiza okufanele zonke zihambisane nemithetho eqinile futhi kufanele kukhishwe isitifiketi sokuyisekela.

Endabeni yokubheka into ebizwa ngo-D eyenzeka njalo ngemuva kweminyaka emihlanu, yonke indiza iyahlukaniswa futhi iba ngaphansi kokulungiswa okuqinile okubandakanya ukuhlola sonke isikhumba sensimbi ye-fuselage kanye nokushintshwa kwezinjini okungenzeka.

Lokho kuthatha amahora ayizi-40,000 ahlanganiswe nezindleko ezinkulu.

Pho kungani kunezinkinga?

Impendulo ukuzazi kwabantu base-Nigeria kanye nesimo sengqondo sokuncintisana komuntu ngesiqu sakhe kanye nezinkinga ezihlukene.  

Izihloko zakamuva